Τι είναι και πώς εκφράζεται η κιναισθητική νοημοσύνη

Μια πολύ όμορφη ιστορία που άκουσα από το σερ Κεν Ρόμπινσον και η οποία εκφράζει απολύτως τον τύπο των ατόμων με κιναισθητική νοημοσύνη είναι η εξής:
Η Τζίλιαν ήταν μόλις 8 ετών, αλλά ήδη το μέλλον της βρισκόταν σε κίνδυνο. Η σχολική της επίδοση ήταν πολύ κακή, σύμφωνα με τους δασκάλους της, αφού τα γράμματα της ήταν δυσανάγνωστα, δυσκολευόταν να μείνει στη θέση της, η προσοχή της αποσπόταν πολύ εύκολα και δεν παρέδιδε τις εργασίες στην ώρα τους. Στη δεκαετία του 1930 όλα αυτά σήμαιναν ότι είχε μαθησιακές δυσκολίες και θα έπρεπε να παρακολουθήσει σχολείο για παιδιά με ειδικές ανάγκες. Σήμερα πιθανότατα θα έβρισκαν ότι έχει ΔΕΠ-Υ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας) και θα της έδιναν Ritalin ή κάτι παρόμοιο. Τότε, όμως, δεν υπήρχε τέτοια «αρρώστια»…
Η μητέρα της αναγκάστηκε, βέβαια, να την πάει σε έναν ψυχολόγο για να την εξετάσει. Όσο ο ψυχολόγος μιλούσε με τη μητέρα της, η Τζίλιαν ήταν πολύ νευρική και λιγάκι μπερδεμένη, διότι αισθανόταν ότι η μητέρα της συμφωνούσε με τους δασκάλους πως η μικρή «είχε πρόβλημα». Ο ψυχολόγος δεν απηύθυνε καθόλου το λόγο στην Τζίλιαν, αλλά την παρατηρούσε προσεκτικά όση ώρα μιλούσε με τη μητέρα της.

Στο τέλος της κουβέντας, ο ψυχολόγος σηκώθηκε και κάθισε δίπλα στο κοριτσάκι. «Τζίλιαν, ήσουν πολύ υπομονετική και σ’ ευχαριστώ γι’ αυτό», της είπε. «Φοβάμαι, όμως, ότι θα πρέπει να κάνεις λίγη ακόμα υπομονή. Χρειάζεται να μιλήσω ιδιαιτέρως με τη μητέρα σου. Θα λείψουμε απ’το δωμάτιο για μερικά λεπτά. Μην ανησυχείς, δεν θ’αργήσουμε καθόλου». Η Τζίλιαν έγνεψε καταφατικά και οι δυο ενήλικεςτην άφησαν μόνη της. Πριν βγει απ’το δωμάτιο, όμως, ο ψυχολόγος άνοιξε το ραδιόφωνο που υπήρχε πάνω στο γραφείο του. Μόλις βγήκαν στο διάδρομο, από ένα παράθυρο κοίταξαν κρυφά μέσα στο δωμάτιο όπου βρισκόταν, μόνη της πια, η μικρή Τζίλιαν.
Σχεδόν αμέσως, η Τζίλιαν σηκώθηκε και άρχισε να κινείται οτο ρυθμό της μουσικής. Οι δυο ενήλικες την παρακολούθησαν σιωπηλοί για μερικά λεπτά, μαγεμένοι από τη χάρη της κίνησης του παιδιού-Αξιοσημείωτη ήταν η έκφραση χαράς στο πρόσωπο του κοριτσιού Τελικά, ο ψυχολόγος στράφηκε στη μητέρα της Τζίλιαν και της είπε «Καταλαβαίνετε, κυρία Λιν, ότι η Τζίλιαν δεν είναι άρρωστη. Είναι χορεύτρια. Πηγαίνετε τη σε μια σχολή χορού, και όλα θα φτιάξουν».

Η μητέρα της έκανε αυτό ακριβώς που της πρότεινε ο ψυχολόγος. Η ζωή της Τζίλιαν άλλαξε. Πρόκειται για την ταλαντούχα χορογράφο Τζίλιαν Λιν, που δημιούργησε μαζί με τον Άντριου Λόιντ Βέμπερ κάποιες από τις πιο διάσημες μουσικοθεατρικές παραγωγές στην ιστορία, ανάμεσα στις οποίες το Cats (Γάτες) και το Phantom Of The Opera (Το Φάντασμα της’Οπερας). Η ίδια λέει: «Μπήκα μέσα στην αίθουσα χορού και ήταν γεμάτη από ανθρώπους σαν εμένα. Ανθρώπους που δεν μπορούσαν να κάτσουν ακίνητοι. Ανθρώπους που έπρεπε να κινηθούν για να σκεφτούν». Κάποιος άλλος ψυχολόγος, ενδεχομένως, θα της είχε δώσει φαρμακευτική αγωγή και θα την είχε στείλει σε ειδικό σχολείο, καταστρέφοντας τη ζωή και το μέλλον της.

Αυτό ακριβώς συμβαίνει με όσους έχουν ανεπτυγμένη κιναισθητική νοημοσύνη. Σκέφτονται μέσω της κίνησης και τους αρέσει να χρησιμοποιούν τα σώματα τους για να εκφράσουν αυτό που νιώθουν και βιώνουν. Φυσικά, δεν πρόκειται μόνο για χορευτές και χορογράφους, αλλά και για αθλητές κάθε είδους, όπως και για… χειρουργούς! Όσο περίεργο κι αν ακούγεται, το κοινό που έχουν οι αθλητές με τους χειρουργούς είναι το ταλέντο στο να χρησιμοποιούν τα χέρια τους. Το ίδιο συμβαίνει με όσους ασχολούνται με χειροτεχνίες και κατασκευές, καθώς και με τους ηθοποιούς, φυσικά.

Δραστηριότητες που κάνουμε καθημερινά και αποδεικνύουν καλή κιναισθητική νοημοσύνη είναι η ενασχόληση με χειροτεχνίες και κατασκευές, η επιδιόρθωση πραγμάτων, ο χορός, ασφαλώς, αλλά και ο αθλητισμός. Ακόμα και οποιαδήποτε δουλειά απαιτεί να «πιάνει το χέρι μας» φανερώνει κιναισθητική νοημοσύνη. Η απροθυμία, λοιπόν, να χορέψουμε ή να αθληθούμε δεν φανερώνει έλλειψη κιναισθητικής νοημοσύνης, εφόσον αυτή μπορεί να εκφραστεί και με πολλούς άλλους τρόπους.

Χορός

Ο χορός συναντάται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Όπως ακριβώς συμβαίνει με την ανθρώπινη γλώσσα, δεν υπάρχει μόνο ένα είδος χορού. Σε κάθε περιοχή του κόσμου, οι λαοί έχουν τους δικούς τους χορούς, που όμως μοιράζονται την ίδια ανάγκη για μη λεκτική επικοινωνία και έκφραση των ανθρώπινων συναισθημάτων. Σε μερικούς πολιτισμούς, μάλιστα, συνδέεται με καταστάσεις έκστασης σε θρησκευτικές τελετές.

Τι είναι ο χορός; Θα λέγαμε ότι είναι η ρυθμική και λειτουργική κίνηση. Με τον όρο «λειτουργική κίνηση» εννοείται η κίνηση που είναι σε αρμονία με τις σωματικές και ψυχικές λειτουργίες.

Πώς όμως δημιουργήθηκε; Οι σύγχρονοι μελετητές θεωρούν ότι ο βασικός λόγος που δημιουργεί στους ανθρώπους την ανάγκη να χορέψουν είναι η ανάγκη τους να εκφράσουν τα συναισθήματα τους και να εκτονώσουν τη συγκινησιακή τους φόρτιση. Κάθε φορά, λοιπόν, που υπάρχει ρυθμός γύρω τους, το σώμα αυθόρμητα κινείται, κι αυτό είναι ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός, σε όποια εποχή κι αν ζει κανείς, σε όποια φυλή κι αν ανήκει, σε όποιο μέρος του κόσμου κι αν βρίσκεται.
Οι πρωταρχικές μορφές χορευτικής έκφρασης εμπλουτίστηκαν στη συνέχεια με μουσικούς ρυθμούς που δημιουργούσαν οι ίδιοι οι άνθρωποι, οι οποίοι αποτέλεσαν μέρος του πολιτισμού και της παράδοσης του κάθε λαού.

Κατά τον George Thomson, οι τρεις τέχνες -του χορού, της μουσικής και της ποίησης- άρχισαν ως μία, ως ένα οργανικό σύνολο, άμεσα συνδεδεμένο με τη μαγεία. Πηγή τους ήταν η ρυθμική κίνηση των ανθρώπινων σωμάτων κατά την εκτέλεση ομαδικής εργασίας. Το πρώτο βήμα προς την «τέχνη του χορού», με τη στενή έννοια του όρου, υπήρξε ο διαχωρισμός του από την ποίηση και τη μουσική. Έτσι, ο χορός αυτονομήθηκε και η εκτέλεση της χορευτικής πράξης έγινε αυτοσκοπός.

«Στο νηπιαγωγείο, είναι ουσιαστικής σημασίας να δίνεται στο παιδί η ευκαιρία να χορεύει, για να αναπτύσσει την ευαισθησία και τη δημιουργικότητα του, ώστε να είναι σε θέση να εκφράζεται πιο έντονα μέσω της κίνησης. Έτσι, το παιδί θα εκτελεί απλές κινήσεις, θα εκφράζει την ευχάριστη-ση του επαναλαμβάνοντας την ίδια κίνηση, θα οργανώνει το χορό του οε σύντομες αλλεπάλληλες κινήσεις, θα μιμείται τα άλλα παιδιά, θα ενεργο-ποιείτη φαντασία του και θα προβαίνει σε σύντομους αυτοσχεδιασμούς·

Με αυτό τον τρόπο θα ανακαλύψει διάφορες μορφές δημιουργίας, για τις οποίες εκδηλώνει ενδιαφέρον, περιέργεια και συγκίνηση».
Το παραπάνω κείμενο είναι απόσπασμα από το γαλλικό πρόγραμμα πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης του 1995 και αποτυπώνει με τον πιο σαφή τρόπο τα οφέλη του χορού και της κιναισθητικής έκφρασης από την πολύ μικρή ηλικία.

Η διαφορά του χορού από τον αθλητισμό, όσον αφορά στην κι-ναισθητική έκφραση, είναι ουσιώδης. Ο αθλητισμός μπορεί να γίνει πιο ανταγωνιστικός ή πιο συνεργατικός, προκαλεί το άτομο να ξεπεράσει τα όρια του, ενώ πολύ σπάνια συνδέεται με την καλλιτεχνική έκφραση.
Ο χορός, αντίθετα, είναι πιο προσωπική έκφραση, πιο συναισθηματική, καθώς είναι απολαυστικό να κινείσαι πάνω σε μια μελωδία, να παίζεις με το σώμα σου, να εκφράζεσαι ως επί το πλείστον καλλιτεχνικά, χωρίς να χρειάζονται λέξεις, με κινήσεις που «μιλούν». Η ιδιαιτερότητα και η ομορφιά του χορού οφείλονται ακριβώς σε αυτή την ποιητική του σώματος.

Χωρίς να εμβαθύνω στην ποιότητα της διδασκαλίας του χορού στην Ελλάδα ή στο αν χρειάζεται πάντα κάποιος ειδικός για να μυήσει το παιδί στην τέχνη του χορού, θα ήθελα απλά να επιμείνω στη γνήσια και πρωτόγονη έκφραση του χορού, χάρη στην οποία συγκινεί μέχρι σήμερα δισεκατομμύρια ανθρώπους. Ειδικά στις μικρές ηλικίες, το μόνο που χρειάζεται το παιδί είναι έμπνευση για να απελευθερώσει τη φαντασία του και να ερμηνεύσει με το σώμα συναισθήματα, καταστάσεις και υποθετικά σενάρια. Το φανταστικό στοιχείο ήταν και θα είναι, σε κάθε ηλικία, η ουσιαστική συνιστώσα του χορού.

Αθλητισμός

Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί αυξημένη εμφάνιση της παιδικής παχυσαρκίας στα παιδιά και στους εφήβους. Φαίνεται, μάλλον, πως η ανάγκη για κίνηση που έχουν όλα τα παιδιά έχει χαθεί κάπου ανάμεσα στα βιντεοπαιχνίδια, το διαδίκτυο και τις ατελείωτες ώρες καθιστικής ζωής, οι οποίες ευνοούν την αύξηση βάρους και τη σωματική χαλάρωση.

Όταν η σωματική αδράνεια συνδυάζεται με την παχυσαρκία, και αυτή η κατάσταση συνεχίζεται κατά την ενηλικίωση, εμφανίζονται επιπροσθέτως και σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως είναι οι παθήσεις του καρδιοκυκλοφορικοΰ, ο διαβήτης κτλ. Είναι ευνόητο, λοιπόν, ότι υπάρχει μεγάλη ανάγκη να παρακινηθούν τα παιδιά να παραμείνουν σωματικά δραστήρια. Εξάλλου, η σωματική δραστηριότητα είναι μέσα στη φύση των παιδιών.

Δεν υπάρχει, γενικά, «σωστός χρόνος» για να αρχίσει το παιδί ένα άθλημα ή μια φυσική δραστηριότητα. Αυτό εξαρτάται από την ψυχοσωματική του ανάπτυξη και την εξέλιξη συγκεκριμένων ψυχοκινητικών δεξιοτήτων. Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι οι δραστηριότητες και οι ασκήσεις πρέπει να είναι εξατομικευμένες και να βασίζονται κυρίως στο βαθμό ωρίμανσης, τις δεξιότητες και τις προηγούμενες εμπειρίες κάθε παιδιού.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η σωματική δραστηριότητα είναι χρήσιμη για τα παιδιά, οπότε, σε γενικές γραμμές, όσο νωρίτερα αρχίζουν τόσο το καλύτερο. Κάποιες δραστηριότητες είναι κατάλληλες για παιδιά και κάποιες άλλες όχι. Κάποιες είναι κατάλληλες για συγκεκριμένες ηλικίες και άλλες, πάλι, όχι.

Κατασκευές

Εκτός από την άθληση και το χορό, με την κιναισθητική νοημοσύνη σχετίζονται και άλλες δραστηριότητες που αφορούν στη χρήση του σώματος γενικότερα, όπως είναι για παράδειγμα οι κατασκευές και οι χειροτεχνίες, στις οποίες χρησιμοποιούμε κατά κύριο λόγο τα χέρια μας και τα δάχτυλα μας.

Ο συνδυασμός της κιναισθητικής νοημοσύνης με άλλους τύπους νοημοσύνης, όπως ο λογικομαθηματικός, ο νατουραλιστικός, ο χωροταξικός, ο μουσικός κ.ά., δημιουργεί νέες συνάψεις και κατά συνέπεια καλλιεργεί τις δημιουργικές ικανότητες όχι μόνο των παιδιών αλλά και των ενηλίκων. Για παράδειγμα, ενισχύεται η συνθετική σκέψη όταν προσπαθούμε να βρούμε νέους τρόπους να συνδυάσουμε υλικά και χρώματα ώστε να φτιάξουμε κάτι όμορφο και, ενδεχομένως, πρωτότυπο.

Παράλληλα, όμως, ενεργοποιούνται και όλες μας οι αισθήσεις. Στις κατασκευές ερχόμαστε σε επαφή με διαφορετικά υλικά και υφές. Κάποια μπορεί να είναι μαλακά και εύπλαστα (π.χ. πλαστελίνη ή πηλός), ενώ άλλα πιο σκληρά και άκαμπτα (π.χ. χαρτόνι ή μεταλλικά ελάσματα). Αγγίζουμε, μυρίζουμε, αισθανόμαστε και συμπεριφερόμαστε ανάλογα, έτσι ώστε να δημιουργήσουμε κάτι ωραίο αισθητικά, κάτι που να μας εκφράζει. Κι αυτό είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα των κατασκευών. Σε συνδυασμό με την ενδοπροσωπική, η κιναισθητική νοημοσύνη μπορεί να ενισχύσει την αυτοπεποίθηση μας, μέσω της εσωτερικής ικανοποίησης που αισθανόμαστε. Ας πάμε ένα βήμα παραπέρα. Η δημιουργική έκφραση που επιτυγχάνεται μέσω των χειροτεχνιών μας απελευθερώνει, και συχνά είμαστε σε θέση να αντιλαμβανόμαστε τη διάθεση μας, τις ανάγκες μας, αλλά και την ψυχολογία μας γενικότερα. Όπως κάθε μορφή τέχνης, έτσι και οι κατασκευές κι οι χειροτεχνίες προσφέρουν ένα ευρύ πεδίο δυνατοτήτων έκφρασης στον καθένα, ειδικά στους πιο εσωστρεφείς, και τους βοηθούν να εκφράσουν αυτά που δυσκολεύονται να πουν με λόγια.